Należę do tego gatunku ludzi, którzy uwielbiają smętne utwory. Mogę godzinami zatapiać się w delikatnych i spokojnych dźwiękach, przejmujących smyczkach i łzawych kawałkach. Czy się wtedy smucę? Może czasem, jeśli akurat mam taki nastrój. Częściej jednak czuję ogromną przyjemność.
Zdarza się taki dzień, kiedy słuchasz muzyki, którą określiłbyś jako smutną, ale jednocześnie czujesz przyjemność i wcale nie chcesz jej wyłączać?
Być może dla Ciebie jest to oczywiste, ale dla naukowców to nie lada zagwozdka, którą od jakiegoś czasu próbują wyjaśnić. Jedną z takich prób podejmuje Emery Schubert w swoim nowym artykule Enjoying Sad Music: Paradox or Parallel Processes?.
Dotychczasowe komentarze i pomysły odnoszące się do tego problemu obejmowały różne koncepcje, od takich jak: nie ma co się tym zajmować, rzadko się to zdarza, poprzez: zdarza się, że czujemy więcej niż jedną emocję i smutek jest gdzieś w tym zestawie, aż do: tak naprawdę to tylko obserwujemy ten smutek.
Niemniej jednak, zgodnie z badaniami Schuberta około 25% badanych znajduje przyjemność w słuchaniu muzyki pomimo odczuwanego przez to smutku i innych negatywnych emocji. A przecież gdy mamy do czynienia ze smutną sytuacją lub osobą, to raczej nie czerpiemy z tego przyjemności. Skąd w takim razie ten paradoks w świecie muzyki?
Zanim przejdziemy do dalszych rozważań, przypomnijmy sobie troszkę teorii. Według dość popularnego podejścia Scherera emocja jest złożona z pięciu komponentów: (1) ocena (element poznawczy); (2) somatyka (element neurofizjologiczny); (3) tendencja do działania (element motywacyjny); (4) ekspresja mimiczna (element behawioralny); (5) doświadczenie emocjonalne (element subiektywnego odczuwania). Co istotne, emocje wyodrębnione w ten sposób tworzą się poprzez synchronizację komponentów i ich wspólne działanie. Tj. np. jeśli ocenimy, że coś jest niebezpieczne dla nas i nasz organizm zacznie się przygotowywać do działania poprzez podniesione ciśnienie krwi, to raczej doprowadzi to do akcji z gatunku ucieczki niż zbliżania się do obiektu niebezpieczeństwa.
W związku z tym, że sytuacja słuchania smutnej muzyki wydaje się wywoływać zgoła odmienne reakcje – odczuwanie smutku i jednocześnie czerpanie z tego przyjemności – Schubert formułuje Parallel Processing Hypothesis, według której jeden z komponentów emocji stanowi pewnego rodzaju filtr oddziałujący na kolejny.
Tym elementem, pełniącym rolę filtra nie pozwalającego na standardowe uruchomienie (3) tendencji do działania, jest (1) ocena poznawcza.
Skąd taki pomysł? Ocena poznawcza pozwala nam na określenie, m.in. rodzaju sytuacji, w której się aktualnie znajdujemy. Słuchanie muzyki (pod pewnymi warunkami) należy do kategorii, wg Schuberta, estetycznej. Oznacza to, że słuchając muzyki, nastawiamy się na doświadczenie estetyczne, które jest kontekstem istotnie różnym od „prawdziwych sytuacji życiowych”. To powoduje pewnego rodzaju rozszczepienie komponentów, zwykle działających wspólnie. I tak, subiektywne odczuwanie (5) działa już nie razem, ale równolegle z tendencją do działania (3). W ten sposób możemy odczuwać przyjemność, a raczej enjoyment (które, w ocenie Schuberta może być wpisane w element motywacyjny) i jednocześnie odczuwać smutek.
Od czego zależy, czy ocenimy daną sytuację tak, a nie inaczej? Wg Schuberta na ocenę wskazującą na estetyczny charakter naszego doświadczenia mają wpływ takie czynniki jak: osobowość, nastrój, dotychczasowe doświadczenia, warunkowanie kulturowe czy normy społeczne.
Ciekawa jestem Twoich doświadczeń. Czy uważasz, że jest coś takiego jak smutna muzyka? Odczuwasz smutek słuchając jej? Jeśli muzyka potrafi wywołać w Tobie smutek, czy chcesz jej dalej słuchać, czy ją wyłączasz?
Jeśli chcesz dowiedzieć się więcej i głębiej zbadać ten temat odsyłam Cię do publikacji Schuberta, dostępnej w całości w trybie Open Access.
Schubert, E. (2016). Enjoying Sad Music: Paradox or Parallel Processes?.Frontiers in Human Neuroscience, 10, 312.
Scherer, K. R. (2005). What are emotions? And how can they be measured? Social Science Information, 44(4), 695–729.
Zdjęcie:Designed by Jcomp / Freepik